چالش کمبود و گرانی دارو در ایران؛ دلایل، پیامدها و راهکارها

مقدمه

در سال‌های اخیر، بازار دارویی کشور با چالش‌های متعددی روبه‌رو شده است؛ از گرانی بی‌سابقه برخی داروهای حیاتی گرفته تا کمبود ناگهانی اقلام پرمصرف در داروخانه‌ها. این وضعیت نه‌تنها بیماران را تحت فشار قرار داده، بلکه مسئولان حوزه سلامت، داروخانه‌ها و پزشکان را نیز در مواجهه با مشکلات جدید قرار داده است. بررسی این پدیده، دلایل و پیامدهای آن، و ارائه راهکارهای قابل‌اجرا می‌تواند کمک کند تا جامعه پزشکی و مصرف‌کنندگان آگاه‌تر عمل کنند.

دلایل اصلی کمبود و گرانی دارو

یکی از دلایل اصلی، مشکلات واردات و تأمین مواد اولیه است. حدود ۷۰ درصد مواد اولیه داروها از خارج از کشور تأمین می‌شود. هرگونه اختلال در واردات به دلیل تحریم، تغییر نرخ ارز، یا محدودیت‌های تجاری، به سرعت روی بازار داخلی اثر می‌گذارد و باعث تأخیر در تولید یا افزایش قیمت نهایی می‌شود.

عامل دیگر، وابستگی به ارز خارجی است. دارو کالایی استراتژیک است و نوسانات نرخ ارز می‌تواند هزینه تولید را بالا ببرد. این افزایش به سرعت به مصرف‌کننده منتقل می‌شود.

مصرف بالاتر از میانگین جهانی نیز عامل مهمی است. در برخی گروه‌های دارویی، مصرف در ایران بالاتر از متوسط جهانی است که گاهی ناشی از مصرف خودسرانه یا دسترسی آسان به دارو در گذشته بوده است. این افزایش تقاضا بدون افزایش معادل عرضه، موجب کمبود می‌شود.

در نهایت، مشکلات تولید داخلی از جمله افزایش قیمت مواد اولیه، تأمین لوازم بسته‌بندی و هزینه‌های انرژی، تولید برخی داروها را کاهش داده و کمبود ایجاد می‌کند.

پیامدهای کمبود دارو

کمبود و گرانی دارو آثار گسترده‌ای دارد. افزایش فشار روانی و مالی بر بیماران از مهم‌ترین آن‌هاست. بیماران نیازمند، مجبور به تهیه دارو با قیمت چند برابر از بازار سیاه می‌شوند. نبود داروی اصلی می‌تواند منجر به جایگزینی با داروهای نامناسب شود که گاهی عوارض جبران‌ناپذیری دارد.

از سوی دیگر، کاهش عرضه زمینه‌ساز افزایش قاچاق و فعالیت بازار سیاه می‌شود. در بیماری‌های مزمن مانند دیابت، سرطان یا بیماری‌های قلبی، نبود دارو حتی برای چند روز، روند درمان را مختل می‌کند.

راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با بحران

تنوع‌بخشی به منابع تأمین مواد اولیه یکی از کلیدی‌ترین اقدامات است تا وابستگی به یک یا دو تأمین‌کننده کاهش یابد.

تقویت تولید داخلی با حمایت مالی، تسهیل واردات مواد اولیه و حذف موانع مالیاتی نیز ضروری است.

مدیریت بهینه مصرف با آموزش عمومی و نسخه‌نویسی آگاهانه پزشکان، می‌تواند از مصرف غیرضروری جلوگیری کند.

شفاف‌سازی زنجیره توزیع از طریق سامانه‌های دیجیتال، جلوی احتکار و توزیع غیرقانونی را می‌گیرد. همچنین دولت باید در شرایط بحرانی، خرید و توزیع اضطراری دارو با نرخ حمایتی را در اولویت قرار دهد.

نقش داروخانه‌ها

داروخانه‌ها حلقه مهمی در این زنجیره هستند. اطلاع‌رسانی دقیق از موجودی، معرفی جایگزین‌های مجاز با تأیید پزشک و همکاری با مراکز دیگر برای تهیه دارو، می‌تواند اثر کمبود را کاهش دهد. داروخانه همت با بهره‌گیری از سامانه ثبت موجودی آنلاین و شبکه همکاری میان داروخانه‌ها، تلاش می‌کند نیاز بیماران را سریع و مطمئن برطرف کند.

جمع‌بندی

کمبود و گرانی دارو چالشی جدی برای نظام سلامت است که تنها با همکاری مشترک دولت، تولیدکنندگان، داروخانه‌ها و بیماران قابل مدیریت خواهد بود. شفافیت، حمایت از تولید داخلی و مصرف منطقی دارو، کلید عبور از این بحران هستند و داروخانه همت در این مسیر همگام با بیماران حرکت می‌کند.